Audyt energetyczny budynku to szczegółowa analiza zużycia energii, która pozwala wskazać źródła strat i zaplanować opłacalne modernizacje. W wielu przypadkach stanowi nie tylko narzędzie oszczędności, ale także obowiązek wynikający z przepisów o efektywności energetycznej.
W czasach rosnących wymagań dotyczących efektywności energetycznej, transformacji klimatycznej oraz regulacji unijnych i krajowych, audyt energetyczny budynku staje się istotnym narzędziem planowania i zarządzania zużyciem energii. W audyt energetyczny występuje w wielu przypadkach na przykład jako wymóg prawny lub warunek dofinansowania prac modernizacyjnych.
Czym jest audyt energetyczny budynku
Audyt energetyczny budynku to dokument analityczny, będący szczegółową oceną stanu technicznego budynku w kontekście zużycia energii. Dotyczy ogrzewania, wentylacji, klimatyzacji, przygotowania ciepłej wody użytkowej, oświetlenia, a także systemów pomocniczych. W audycie analizuje się obecne zużycie energii, identyfikuje obszary strat, a także przedstawia rekomendacje działań modernizacyjnych. Dodatkowo szacuje się koszty oraz czas zwrotu inwestycji.
W praktyce audyt może być szczegółowy lub w uproszczonej formie, w zależności od skali i celu przedsięwzięcia. W przypadku inwestycji termo-modernizacyjnych lub ubiegania się o wsparcie z funduszy publicznych często wymagany jest audyt szczegółowy.
Audyt energetyczny może dotyczyć całego budynku lub jego części, w zależności od zakresu modernizacji.
Audyt a świadectwo charakterystyki energetycznej
Warto podkreślić, że audyt energetyczny to nie to samo co świadectwo charakterystyki energetycznej budynku (zwane też certyfikatem energetycznym). Świadectwo ma charakter informacyjny i prezentuje klasę energetyczną (np. A+, B, C) oraz wskaźniki zużycia energii na potrzeby ogrzewania, wentylacji, ciepłej wody, itp. Jest dokumentem mniej szczegółowym niż audyt.
Audyt natomiast jest dokumentem szczegółowym, z analizami techniczno-ekonomicznymi rozwiązań modernizacyjnych, porównaniami wariantów, oceną opłacalności i konkretnymi rekomendacjami.
Od 28 kwietnia 2023 r. w Polsce obowiązują nowe regulacje, na mocy których świadectwo charakterystyki energetycznej budynku stało się obligatoryjne w przypadku sprzedaży lub najmu nieruchomości (z pewnymi wyjątkami).
Podstawy prawne audytu energetycznego
W polskim systemie prawnym audyt energetyczny budynku i obowiązki związane z efektywnością energetyczną opierają się na kilku kluczowych aktach. Ustawa o efektywności energetycznej (20 maja 2016 r.) – główny akt implementujący dyrektywę 2012/27/UE (Dyrektywa o efektywności energetycznej, EED) w polskim prawie. Ustawa przewiduje obowiązek przeprowadzania audytów energetycznych (dla tzw. „kwalifikujących się przedsiębiorstw”) co 4 lata oraz sankcje za brak audytu (do 5 % przychodu). Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków (29 sierpnia 2014 r.) reguluje zasady sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, kontrolę systemów grzewczych i klimatyzacji oraz rejestr centralny charakterystyki energetycznej budynków, a ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów zawiera regulacje dotyczące finansowania przedsięwzięć termomodernizacyjnych, w których często wymagany jest audyt energetyczny jako dokument pomocniczy.
Obowiązki przedsiębiorstw tzw. audyt przedsiębiorstwa
Najbardziej jednoznaczny obowiązek audytu dotyczy dużych przedsiębiorstw. Artykuł 8 Dyrektywy EED oraz ustawa o efektywności energetycznej wymagają, aby przedsiębiorstwa (inne niż małe i średnie) przeprowadzały audyt energetyczny nie rzadziej niż co 4 lata, o ile nie stosują systemu zarządzania energią (ISO 50001) lub innego równoważnego rozwiązania.
Oznacza to, że przedsiębiorstwem zobowiązanym do przeprowadzenia audytu energetycznego są tzw. duże przedsiębiorstwa w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców. Przy przekroczeniu któregokolwiek z tych progów w ciągu dwóch ostatnich lat obrotowych, przedsiębiorca staje się dużym przedsiębiorcą:
- a) zatrudnianie średniorocznie minimum 250 pracowników,
- b) - roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych powyżej równowartości 50 milionów euro ,
- c) - suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z dwóch ostatnich lat obrotowych przekraczająca równowartość 43 milionów euro.
Przepisu nie stosuje się do przedsiębiorcy posiadającego system zarządzania energią określony w Polskiej Normie dotyczącej systemów zarządzania energią, wymagań i zaleceń użytkowania lub system zarządzania środowiskowego, o którym mowa w art. 2 pkt 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylającego rozporządzenie (WE) nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE.
Audyt przedsiębiorstwa musi być wykonany w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy o efektywności energetycznej (czyli od 1 października 2016 r.) i później co 4 lata.
Brak wykonania audytu w terminie może skutkować karą pieniężną, nakładaną przez Prezesa URE – do 5 % przychodu przedsiębiorstwa za poprzedni rok podatkowy.
Poszerzenie katalogu przedsiębiorstw zobowiązanych do audytu
Do ustawy o efektywności energetycznej wejdzie nowa przesłanka, która zobowiąże do wykonywania audytu również mniejsze podmioty. Projekt ustawy nowelizującej ustawę o efektywności energetycznej wdraża dyrektywę unijną, a nowy wymóg ma potencjalnie obowiązywać od października 2026.
Poza dużymi przedsiębiorcami, obowiązek sporządzenia audytu energetycznego będzie dotyczył firm, których średnie roczne zużycie energii w ciągu ostatnich trzech lat, przy uwzględnieniu wszystkich nośników energii, przekroczyło 2,78 GWh (10 TJ).
Audyt w budownictwie i programach dofinansowania
Dla budynków mieszkalnych, komercyjnych lub użyteczności publicznej audyt energetyczny może być wymagany:
Audyt energetyczny budynku przeprowadza się przede wszystkim wtedy, gdy planuje się realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, takiego jak docieplenie obiektu czy wymiana instalacji grzewczej — w projektach finansowanych z funduszy publicznych stanowi on często warunek uzyskania dofinansowania. Może być również wymagany w kontekście przepisów prawa budowlanego i wymagań technicznych, jako narzędzie oceny, czy dany projekt spełnia normy efektywności energetycznej. W przypadku budynków użyteczności publicznej, takich jak szkoły czy urzędy, audyt bywa elementem polityki państwa w zakresie modernizacji i oszczędności energetycznej. Ponadto, gdy właściciel stara się o dotację lub inne formy wsparcia finansowego na poprawę efektywności energetycznej, wykonanie audytu jest zazwyczaj niezbędnym warunkiem uzyskania środków.
Jednakże nie ma ogólnego przepisu, aby dla każdego budynku prywatnego audyt był obowiązkowy. W większości przypadków audyt jest narzędziem dobrowolnym, choć rekomendowanym, szczególnie dla inwestorów, którzy chcą optymalizować koszty energii i inwestować w modernizacje.
Częstotliwość audytu
Dla przedsiębiorstw objętych obowiązkiem audytu, maksymalny odstęp między audytami to 4 lata, zgodnie z ustawą o efektywności energetycznej.
Kto może przeprowadzać audyt energetyczny
Zgodnie z dostępnymi regulacjami, prawo nie ustala formalnych, centralnych uprawnień państwowych audytora energetycznego ani rejestru takich osób.
W praktyce audyt energetyczny budynku może sporządzić osoba posiadająca odpowiednie wykształcenie techniczne (np. budownictwo, inżynieria środowiska, energetyka), audytor/ekspert energetyczny lub doradca energetyczny, podmiot niezależny od audytowanego przedsiębiorcy (w przypadku audytu przedsiębiorstwa), ale audytor nie powinien być bezpośrednio zaangażowany w działalność będącą przedmiotem audytu.
W praktyce wielu audytorów np. firmy inżynieryjne, biura energetyczne) uczestniczy w kursach, specjalizacjach lub szkoleniach branżowych z zakresu audytów energetycznych i norm europejskich.
Co zawiera raport audytu energetycznego
Audyt energetyczny budynku rozpoczyna się od zebrania danych ogólnych, czyli podstawowych informacji o obiekcie – jego lokalizacji, danych inwestora, zakresie audytu oraz tym, które części budynku są nim objęte. Opisuje się też podstawowe cechy budynku, takie jak powierzchnia, kubatura, rok budowy, konstrukcja, rodzaj przegród zewnętrznych, a także systemy grzewcze, wentylacyjne, sanitarne, klimatyzacyjne, oświetlenie i instalacje pomocnicze.
Kolejnym etapem jest analiza stanu istniejącego, która obejmuje przegląd i inwentaryzację wszystkich systemów energetycznych – ogrzewania, wentylacji, ciepłej wody użytkowej, chłodzenia, oświetlenia i urządzeń pomocniczych. Na tym etapie audytor dokonuje pomiarów zużycia energii, analizuje rachunki i dane eksploatacyjne, ocenia straty ciepła przez ściany, dach, okna i podłogi, a także wykonuje bilans energetyczny budynku. Celem jest wskazanie miejsc, w których występują największe straty energii.
Następnie opracowywane są scenariusze modernizacji, a kolejnym elementem audytu są rekomendacje i plan wdrożenia, czyli wskazanie priorytetów działań, kolejności ich realizacji. Audytor może też przedstawić sugestie dotyczące doboru technologii, materiałów czy wykonawców, a także zalecenia dotyczące monitorowania efektów po wdrożeniu zmian.
Ostatnią część audytu stanowi podsumowanie, w którym przedstawiane są wnioski dotyczące opłacalności modernizacji i potencjału oszczędności, a także zestawienie wszystkich załączników.
Dlaczego warto przeprowadzić audyt energetyczny
Choć audyt może być postrzegany jako koszt, ale jego przeprowadzenie niesie za sobą pewne korzyści. Audyt energetyczny budynku pozwala zoptymalizować zużycie energii i obniżyć koszty utrzymania. Dzięki niemu można dokładnie określić, gdzie występują największe straty energii, i zaplanować modernizacje, które przyniosą realne oszczędności w kolejnych latach. W wielu przypadkach audyt jest również niezbędny, aby uzyskać dofinansowanie z programów wsparcia – krajowych lub unijnych. Stanowi wymagany dokument w projektach termomodernizacyjnych finansowanych ze środków publicznych.
W przypadku przedsiębiorstw, które podlegają obowiązkowi przeprowadzania audytu, jego wykonanie pozwala uniknąć sankcji i kar finansowych ze strony organów nadzoru, takich jak Prezes URE.
Podsumowanie i wnioski
W Polsce obowiązek audytu dotyczy przede wszystkim dużych przedsiębiorstw, zgodnie z ustawą o efektywności energetycznej, ale w sektorze budownictwa (zwłaszcza przy modernizacjach i projektach z dofinansowaniem) audyt często staje się warunkiem realizacji inwestycji.
W najbliższym czasie poszerzony zostanie katalog podmiotów zobowiązanych do przeprowadzenia audytu na podstawie ustawy o efektywności energetycznej. Poza dużymi przedsiębiorcami, obowiązek sporządzenia audytu energetycznego będzie dotyczył firm, których średnie roczne zużycie energii w ciągu ostatnich trzech lat, przy uwzględnieniu wszystkich nośników energii, przekroczyło 2,78 GWh (10 TJ).
