Przewłaszczenie na zabezpieczenie to jedna z form zabezpieczenia wierzytelności. Ukształtowane zostało głównie przez praktykę i stanowi ciekawe rozwiązanie pozwalające zmotywować dłużnika do spłaty zobowiązania
Przewłaszczenie na zabezpieczenie to sposób zabezpieczenia wierzytelności. Przewłaszczenie na zabezpieczenie swój ostateczny kształt zyskało dzięki praktyce gospodarczej. Dzisiaj już uczestnicy obrotu chętnie korzystają z tego rozwiązania jako jednej z opcji zabezpieczenia spłaty wierzytelności.
Na czym polega przewłaszczenie na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik dla zabezpieczenia spłaty swojego zobowiązania przenosi na wierzyciela własność ruchomości, papierów wartościowych, a niekiedy nawet nieruchomości. W przypadku spłaty zobowiązania, własność ruchomości jest zwrotnie przenoszona na dłużnika.
Przykładem może być zabezpieczenie spłaty w razie zawarcia umowy pożyczki. Wierzyciel zawiera z dłużnikiem umowę pożyczki i w ramach jej wykonania przenosi na dłużnika określoną kwotę pieniężną. Dłużnik zobowiązuje się do spłaty kwoty wraz z odsetkami w wyznaczonym przez strony terminie. Niezwykle często wierzyciel, z wykorzystaniem dostępnych rozwiązań prawych, pragnie zabezpieczyć spłatę przez dłużnika pożyczki. Istnieją różne rozwiązania pozwalające takiego zabezpieczenia dokonać. Dłużnik może w akcie notarialnym poddać się dobrowolnej egzekucji na wypadek braku spłaty zobowiązania. W innym przypadkach strony korzystają z instytucji depozytu notarialnego. Jednym z dostępnych rozwiązań jest także zawarcie umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie.
Należy pamiętać, że przewłaszczenie na zabezpieczenie nie następuje z zamiarem trwałego wyzbycia się własności rzeczy, prawa bądź nieruchomości. Dłużnik chce jedynie zabezpieczyć w ten sposób spłatę zobowiązania, a po jego uregulowaniu, odzyskać własność.
Umowa przewłaszczenia zawierana jest pod warunkiem rozwiązującym lub zawieszającym. Warunkiem tym jest uregulowanie w określonym czasie zabezpieczonej wierzytelności. Jeżeli warunek zostanie spełniony, wierzyciel stanie się zobowiązany do zwrotnego przeniesienia własności rzeczy, prawa albo nieruchomości. Elementem odróżniającym przewłaszczenie na zabezpieczenie od umowy zbycia jest właśnie zastrzeżenie w umowie tego warunku, a więc zawarcie jej z zamiarem zwrotnego przeniesienia prawa własności po spełnieniu określonych przesłanek.
Przyczyną prawną, czyli tzw. kauzą przewłaszczenia na zabezpieczenie jest zapewnienie wierzycielowi możliwości zaspokojenia się z tej nieruchomości w przypadku niespełnienia przez dłużnika zobowiązania. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nie jest zawierana w celu nabycia przez wierzyciela przewłaszczanej rzeczy, prawa albo nieruchomości. Nie jest także zawierana w celu zaciągnięcia przez dłużnika zobowiązania ani w celu zwolnienia się przez dłużnika ze zobowiązania. Przewłaszczenie na zabezpieczenie nie jest dokonywane w celu bezpłatnego przysporzenia na rzecz wierzyciela. Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest zawierana w celu zabezpieczenia zobowiązania.
Forma dokonania przewłaszczenia na zabezpieczenie
Przewłaszczenie na zabezpieczenie dokonywane jest w formie umownej. Wymaga zatem zawarcia umowy między dłużnikiem a wierzycielem. Umowa zawierana jest co do zasady w zwykłej formie pisemnej, a rzecz przewłaszczana na zabezpieczenie może być również własnością osoby trzeciej, takiej jak małżonek albo wspólnik dłużnika. Jest to umowa nienazwana. Wyjątkiem w zakresie formy zawarcia umowy jest przewłaszczenie na zabezpieczenie z wykorzystaniem nieruchomości. W takim przypadku konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego sporządzanego przez notariusza.
Regulacja ustawowa
Jedynym przepisem, który reguluje przewłaszczenie na zabezpieczenie, jest art. 101 ustawy Prawo bankowe. Regulacja ta dotyczy wyłącznie umowy zawieranej z bankiem, co jedna nie oznacza, że przewłaszczenie na zabezpieczenie może być wykorzystywane tylko w praktyce bakowej.
Ustawa prawo bankowe stanowi, że zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. W przypadku gdy przeniesiona została własność rzeczy określonej co do gatunku lub zbioru rzeczy, dłużnik lub osoba trzecia obowiązani są wyodrębnić i oznaczyć rzecz lub zbiór rzeczy oraz - jeżeli umowa nie stanowi inaczej - prowadzić ewidencję zmian w zakresie przedmiotu przewłaszczenia.
W tym przypadku również osobą trzecią może być każdy podmiot na przykład poręczyciel. Jako przewłaszczający może występować także kilka osób na przykład dłużnik i jego małżonek albo współwłaściciel rzeczy, która podlegać będzie przewłaszczeniu.
W praktyce bankowej z pewnością najczęściej na zabezpieczenie przewłaszczana jednak nie trudno wyobrazić sobie przewłaszczenie na zabezpieczenie także ruchomości, takiej jak na przykład samochód dłużnika. Przenosi on wówczas własność pojazdu na bank pod warunkiem zwrotnego przeniesienia własności po uregulowaniu zobowiązania.
Powstanie instytucji
Umowę o przewłaszczenie na zabezpieczenie wykreowała i ukształtowała praktyka gospodarcza, brakowało bowiem sprawnej instytucji, która pozwalałaby na zabezpieczenie wierzytelności z wykorzystaniem ruchomości, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości dysponowania nią przez dłużnika. Alternatywą jest zastaw rejestrowy, ale ustanowienie go wymaga stosunkowo długiego czasu oczekiwania na wpis do rejestru zastawów, co stanowi minus takiego rozwiązania. Dodatkowo w przypadku zastawu, odwrotnie niż w razie przewłaszczenia, rzecz, co do zasady, nie pozostaje do dyspozycji pierwotnego właściciela. Zastaw rejestrowy to ograniczone prawo rzeczowe, które ustanawia się na rzeczy ruchomej dla zabezpieczenia wierzytelności.
Przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczenie
Istnieją rozbieżne zdania co do tego, czy przewłaszczenie na zabezpieczenie może dotyczyć również nieruchomości. Według części poglądów jest to niedopuszczalne, a według innych nieruchomość może być wykorzystana poprzez przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości. Wówczas roszczenie o zwrotne przeniesienie własności na pierwotnego właściciela nieruchomości powinno być wpisane do księgi wieczystej w jej dziale trzecim. W dziale drugim księgi wieczystej na skutek przewłaszczenia zmieni się oczywiście właściciel nieruchomości, ale tylko na czas trwania zabezpieczenia.
Możliwość przewłaszczenia nieruchomości cały czas jest kwestią podważaną przez doktrynę oraz orzecznictwo, a to z uwagi na obowiązujący w polskim prawie cywilnym zakazem przenoszenia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Zdaje się jednak, że orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza zawieranie takiej umowy w przypadku, że zawierana jest pod warunkiem zawieszającym. Czyli w przypadku, gdy warunek zawieszający występuje w odniesieniu do zwrotnego przeniesienia własności – zobowiązanie do zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości ulega zawieszeniu do czasu spłaty zobowiązania.
Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie bywa bowiem skonstruowana w dwojaki sposób. Zawierana jest pod warunkiem zawieszającym – przeniesienia własności na wierzyciela zastrzeżeniem warunku powrotnego przeniesienia własności w przypadku spłaty zobowiązania. Warunkowa jest czynność zobowiązująca do powrotnego przeniesienia własności. Drugą opcją jest zawarcie umowy przewłaszczenia w ten sposób, że zawiera ona zobowiązanie przewłaszczającego do przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem, że spłata zobowiązania nastąpi w terminie. Jest to warunek rozwiązujący.
Notariusz w przypadku zawierania umowy przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie ma obowiązki związane z wykonywaniem zawodu notariusza tak, jak w przypadku innych umów zawieranych w kancelarii notarialnej. Powinien dbać o interesy i słuszne prawa stron oraz innych osób, na których sferę praw i interesów może oddziaływać czynność notarialna. Notariusz nie może odmówić dokonania czynności nawet jeśli grozi ona interesom lub prawom jakiejś osoby. Powinien za to zwrócić uwagę stron na jej skutki. W przypadku zawierania umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie kontrowersyjne aspekty to określenie wartości nieruchomości, wpis roszczenia o zwrotne przeniesienie własności do księgi wieczystej, czy ustalenie sposobu zaspokojenia się wierzyciela, a także zabezpieczenie zwrotnego wydania nieruchomości.
